Uzun bir süre “Hicri”[2] ve “Rumi”[3] takvimleri kullanan bir kültürün aniden Gregoryen takvime geçişi de cumhuriyet döneminde gerçekleşiyor. Dedemin köstekli saatine bakarak yeni tarihe göre , eski saate göre gibi açıklamalarını hatırlıyorum. Saatin üzerinde de sayıları eski yazılışıyla çok ilginç bulurdum.İlkokula başladığım yıllarda tam olarak anlayamadığım konulardan biri de “1 Nisan şakası”, ya da “Nisan Balığı “ gününde yapılanlar pek ilgimi çekmez , hatta biraz da yapma ve itici bulduğumu hatırlarım. Bu kültürün içinden gelen Newruz’un kutlanması yasaklanırken,Hıdırellez’in gününün hangisi olduğu anlaşılamazken; ne olduğu ve nereden geldiği hiç de belli olmayan ve cumhuriyet döneminde idealize edilen üst kimliğin “kopye” kültürün bir diğer uzantısı olan “1 Nisan Şakası “ uygulamaları da yaşamımıza giriyordu.
Her kökü bir yerde olan konu gibi bunun da aslı astarını bilen fazla değil. Günümüz popüler kültür yaşamında 1 Nisan genellikle birilerine şaka yapılan , saf kişileri aldatarak eğlenmeye dayalı bir eğlence türü gibi algılanmaktadır.
Okullarda sınıf değiştirerek öğretmenleri aldatmak,değerli eşyaların saklanması gibi uygulamalrıyla başlayıp her ilişkinin derecesine ve samimiyetine göre azalan ya da artan oranda şakaların yapıldığı gün olarak da tanınmaktadır.
Bu tarihi günün esas başlangıcının eski takvimle alakalı olduğunu söyleyenler çoğunluktadır. Roma ve Hindu geleneklerinde yaz ekinoksunu takip eden sürecin sonunda 1 Nisan tarihi yeni takvim yılının başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
1 Nisan söylencelerinden biri şöyle :
Ortaçağda Jülyen takvimine göre 25 Mart tarihi yeni yılın başlangıcı kabul edilirken , 1582 yılında Papa 13. Gregory Jülyen takviminin iptal edilerek yerine yeni bir takvim yapılmasını emretmiş. Bugün kullanılan “ Gregoryen Takvimi “ ne göre bu nedenle yeni yılın başlangıcı yeniden ayarlanarak 1 Nisan ‘dan 1 Ocak tarihine alınmıştır.Bu değişime karşı çıkanların cephesi ve değişimi kabul edenlerin cephesi (muhafazakar-ilerici ) arasında o dönemde oluşan şakaların Başta Fransa olmak üzere tüm Avrupa ülkelerine yayıldığı bir dönemden kalan bir kültürel miras olarak yaygınlaşıyor.
Oysa Gregoryen takvimi 1752 yılına kadar kabul etmeyen İngiltere ‘de “All Fools Day “ kültürünün bu tarihten önce de tespit edilen varlığı takvim söylencesini zayıflatmaktadır.
Roma imparatoru Konstantin’e uyarlanan bazı söylentiler de vardır ama , bunların aslı astarı olmadığı anlaşılmıştır.
Anadoluda binlerce yıldır süregiden kültürel uygulamalarda 1 Nisan tarihin önemi yaz ekinoksuna yani baharın kutlanması ya da güneşin kutsanması törenlerine bağlanabilir.Bu anlamda kadim geleneklere göre Dionysos şenlikleri ,“Bahar Sarhoşluğu” ,” Bahar Yelleri “ gibi insanı “aptal”laştıran ve başını döndüren hava değişiminin günlük yaşama yansıması olarak da düşünülebilir.
Yahudi takvimine göre 1 Nisan yeni yılın başlangıcı kabul edilir.Yahudiler’in Mısır ‘dan çıkışı ve büyük göçle bağlantısı olan “Pesah Bayramı”[4] başlangıcıdır.”
Sümer , Asur Babil geleneğine göre de 1 Nisan tarihinin önemi ayrı bir araştırma konusu olabilir.
Günümüz popüler batı kültürünün 1 Nisan ‘tarihine yüklediği “Safları Kandırma” tarzının tarihsel bağlantısı sınırlıdır.Her geçen yıl daha değişik şakaların icat edilmesiyle zenginleşen “1 Nisan Şakaları “ ya da İngilizce tabiriyle “Fools Errand” örnekleri, özellikle medyada “Kamera Şakaları “ gibi günümüz teknolojisi vasıtasıyla geniş halk kitlelerine ulaşabilmektedir.
Son olarak, kültüründe böylesine bir birikimi olmayan kişilerin masum da olsa bu artık bir “şaka günü” haline gelen günün tatsız hale getirilmesini kolaylaştıracaklarını da unutmamak gerekir.Durup dururken uçakta ,vapurda bomba ihbarı yapıp tutuklananlar olduğu gibi,yeni aldığı giysileri başından aşağıya inen bir kova pis suyla mahvolan insanların duygularını da hatırlamak gerekir .
[1] İngiltere’de All Fools Day, Fransa ‘da ise “Poisson d'Avril” olarak da biliniyor.
[2] Hz. Muhammed ‘in Mekke ‘den Medine ‘ye göç etme tarihini (MS.622) ve ayın hareketlerini temel alan takvim.
[3] Hicri takvimin (MS. 622) ,1840(1256) yılında Şems takvimine uyarlandığı karma bir takvim.
[4] Pesah Bayramı,Hamursuz Bayramı ya da Passover olarak da adlandırılan bayram 1 Nisan ‘dan başlayarak 8 gün sürer. Dengeli Güneşay” takvimini kullanan Yahudi Takvimi özel bayramları Gregoryen takvime uyarlamış ve günleri sabitlemiştir.
Her kökü bir yerde olan konu gibi bunun da aslı astarını bilen fazla değil. Günümüz popüler kültür yaşamında 1 Nisan genellikle birilerine şaka yapılan , saf kişileri aldatarak eğlenmeye dayalı bir eğlence türü gibi algılanmaktadır.
Okullarda sınıf değiştirerek öğretmenleri aldatmak,değerli eşyaların saklanması gibi uygulamalrıyla başlayıp her ilişkinin derecesine ve samimiyetine göre azalan ya da artan oranda şakaların yapıldığı gün olarak da tanınmaktadır.
Bu tarihi günün esas başlangıcının eski takvimle alakalı olduğunu söyleyenler çoğunluktadır. Roma ve Hindu geleneklerinde yaz ekinoksunu takip eden sürecin sonunda 1 Nisan tarihi yeni takvim yılının başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
1 Nisan söylencelerinden biri şöyle :
Ortaçağda Jülyen takvimine göre 25 Mart tarihi yeni yılın başlangıcı kabul edilirken , 1582 yılında Papa 13. Gregory Jülyen takviminin iptal edilerek yerine yeni bir takvim yapılmasını emretmiş. Bugün kullanılan “ Gregoryen Takvimi “ ne göre bu nedenle yeni yılın başlangıcı yeniden ayarlanarak 1 Nisan ‘dan 1 Ocak tarihine alınmıştır.Bu değişime karşı çıkanların cephesi ve değişimi kabul edenlerin cephesi (muhafazakar-ilerici ) arasında o dönemde oluşan şakaların Başta Fransa olmak üzere tüm Avrupa ülkelerine yayıldığı bir dönemden kalan bir kültürel miras olarak yaygınlaşıyor.
Oysa Gregoryen takvimi 1752 yılına kadar kabul etmeyen İngiltere ‘de “All Fools Day “ kültürünün bu tarihten önce de tespit edilen varlığı takvim söylencesini zayıflatmaktadır.
Roma imparatoru Konstantin’e uyarlanan bazı söylentiler de vardır ama , bunların aslı astarı olmadığı anlaşılmıştır.
Anadoluda binlerce yıldır süregiden kültürel uygulamalarda 1 Nisan tarihin önemi yaz ekinoksuna yani baharın kutlanması ya da güneşin kutsanması törenlerine bağlanabilir.Bu anlamda kadim geleneklere göre Dionysos şenlikleri ,“Bahar Sarhoşluğu” ,” Bahar Yelleri “ gibi insanı “aptal”laştıran ve başını döndüren hava değişiminin günlük yaşama yansıması olarak da düşünülebilir.
Yahudi takvimine göre 1 Nisan yeni yılın başlangıcı kabul edilir.Yahudiler’in Mısır ‘dan çıkışı ve büyük göçle bağlantısı olan “Pesah Bayramı”[4] başlangıcıdır.”
Sümer , Asur Babil geleneğine göre de 1 Nisan tarihinin önemi ayrı bir araştırma konusu olabilir.
Günümüz popüler batı kültürünün 1 Nisan ‘tarihine yüklediği “Safları Kandırma” tarzının tarihsel bağlantısı sınırlıdır.Her geçen yıl daha değişik şakaların icat edilmesiyle zenginleşen “1 Nisan Şakaları “ ya da İngilizce tabiriyle “Fools Errand” örnekleri, özellikle medyada “Kamera Şakaları “ gibi günümüz teknolojisi vasıtasıyla geniş halk kitlelerine ulaşabilmektedir.
Son olarak, kültüründe böylesine bir birikimi olmayan kişilerin masum da olsa bu artık bir “şaka günü” haline gelen günün tatsız hale getirilmesini kolaylaştıracaklarını da unutmamak gerekir.Durup dururken uçakta ,vapurda bomba ihbarı yapıp tutuklananlar olduğu gibi,yeni aldığı giysileri başından aşağıya inen bir kova pis suyla mahvolan insanların duygularını da hatırlamak gerekir .
[1] İngiltere’de All Fools Day, Fransa ‘da ise “Poisson d'Avril” olarak da biliniyor.
[2] Hz. Muhammed ‘in Mekke ‘den Medine ‘ye göç etme tarihini (MS.622) ve ayın hareketlerini temel alan takvim.
[3] Hicri takvimin (MS. 622) ,1840(1256) yılında Şems takvimine uyarlandığı karma bir takvim.
[4] Pesah Bayramı,Hamursuz Bayramı ya da Passover olarak da adlandırılan bayram 1 Nisan ‘dan başlayarak 8 gün sürer. Dengeli Güneşay” takvimini kullanan Yahudi Takvimi özel bayramları Gregoryen takvime uyarlamış ve günleri sabitlemiştir.
